उमा केसी । रोल्पा । श्रीमानको वैदेशिक रोजगारीमा रहेको बेला खाडीमा निधन भएपछि रोल्पा नगरपालिका–१ की शान्ति विक पनि घरबाट निकालिइन् । श्रीमान् खाने अलच्छिनीको आरोपसहित ८ वर्ष घर सम्हालेर बसेकी उनी घरमा बस्न नपाउने गरी निकालिइन् । श्रीमानको मृत्युपछि सासू–ससुरासँगै बाँकी जीवन जिउने उनको संकल्प पूरा हुन पाएन । ६ वर्षीया छोरी च्यापेर कानुनी लडाइँका लागि अदालत धाइन् ।
जिल्ला अदालत र पुनरावेदन अदालतले उनलाई अंश पाउने गरी न्याय दिए पनि परिवारले भने अहिलेसम्म सम्पत्ति त के घरमा बस्नसमेत दिएको छैन । अदालतले दिएको न्याय परिवारले नदिएपछि विरक्तिएर उनी अहिले अर्काको घरमा बस्दै आएकी छिन् । ट्याक्टर दुर्घटनामा श्रीमान्को मृत्यु भएपछि रोल्पा कोटगाउँकी निरा विक दिनरात घरेलु हिंसाको शिकार भइन् ।
श्रीमान् छँदै सासूससुरासँग छुट्टिएर बसेको उनको परिवारमा एक छोरीसमेत थिइन् । श्रीमान्को मृत्युपछि दुर्घटना बीमाबापत आएको रकमसमेत उनले बुझ्न पाइनन् । दुखजिलो गरेर जोडेका भाँडाकुँडा, लत्ताकपडासमेत घरबाट निकालेर लगेपछि उनीलाई घरमा बस्न सक्ने वातावरण भएन । न्यायका लागि सदरमुकाम धाइन् । एकल महिला समूहको सहयोगमा अहिले उनी काठमाडाँैको एक गार्भेन्टमा काम गर्छिन् । एक छोरीसँग साथमै रहेकी उनी श्रीमानको मृत्युपछि जन्म दिने माइत र कर्म दिने घरलाई छाडेर धेरै टाढा बस्न बाध्य छिन् ।
मादक पदार्थ सेवन गर्ने श्रीमानको दिनानु दिनको हिंसा सहन नसकी रोल्पा भावाङकी अञ्जु खत्री श्रीमान्सँग छोडपत्र गरी एक्लै बस्दै आइरहेकी थिइन् । दिनहुँ मादक पदार्थ सेवन गर्ने श्रीमान्को मृत्यु भएपछि उनी सामाजिक हिंसामा पर्न थालिन् । छिमेकीले समेत उनका बारेमा नानाथरी कुरा गर्न थाले । घरेलु हिंसाबाट मुक्त भएकी उनी सामाजिक हिंसाको चपेटामा पर्न थालेपछि गाउँमा बस्न नसक्ने भइन् । जिल्ला सदरमुकाममा घरेलु कामदारका रूपमा काम गरिरहेकी उनी हिंसा पीडित अर्की पात्र हुन् ।
महिला यसरी नै घरेलु हिंसा र सामाजिक हिंसाको दोहोरो चपेटामा छन् । श्रीमान्को मृत्युपछि उनीहरू नारकीय जीवन जिउन बाध्य भएका छन् । दश वर्ष लामो द्वन्द्वमा देशमै सबभन्दा धेरै मानवीय क्षति भएको रोल्पामा धेरै महिला एकल भएका छन् । रोजगारीका लागि खाडी जाने रोल्पालीको संख्यामा भएको वृद्धि सँगै मृत्यु हुनेको संख्या पनि बढ्दै गएको छ । गरिबीका कारण विदेश जान बाध्य उनीहरू जोखिमपूर्ण काम गर्न समेत बाध्य हुने गरेका छन् । जोखिमपूर्ण काम गर्न बाध्य कैयौँँ रोल्पाली लास बनेर फर्किएका कारण एकल हुने महिलाको संख्यासमेत बढिरहेको छ ।
एकातिर श्रीमान् गुमाएको पीडा अर्का्तिर घरेलु हिंसाको यातनाले यहाँका एकल महिलालाई महिला अधिकार र मानव अधिकार आकाशको फल आँखा तरी मर भएको छ । लोकतान्त्रिक गणतन्त्रले समेत आफूहरूलाई छुन नसकेको एकल महिलाले प्रतिक्रिया दिएका छन् । पछिल्लो राजनीतिक परिवर्तनमा आफ्ना श्रीमान्ले जीवन बलिदान गरे पनि आफूहरू भने झन् नारकीय जीवन जीउन बाध्य भएको मानव अधिकारका लागि महिला एकल महिला समूह रोल्पाका अध्यक्ष तुलसा आचार्यले गुनासो गरिन् ।
आफूहरू पीडित एकल महिलाका लागि कानुनी लडाइँ लडिरहेको भए पनि त्यो पर्याप्त नभएको उनले बताइन् । श्रीमतीको मृत्युपछि दोस्रो विवाह गर्ने लोग्ने मान्छेले राज्यले उपलब्ध गराउने राहत पाइरहेको तर एकल महिलालाई भने दोस्रो विवाह गर्ने बित्तिकै राज्यले दिने राहत कटौती गर्ने गरेको प्रति उनले असन्तुष्टि व्यक्त गरिन् । घरको मुख्य मान्छेको मृत्युपछि एकल महिलामा पारिवारिक जिम्मेवारीको बोझ थपिएको बेला घरेलु हिंसाले जीवनलाई निकै कष्टकर बनाइरहेको छ ।
उनीहरू घरेलु कामदार, जोखिमपूर्ण निर्माण कार्य, होटेलमा भाँडा माझ्ने तथा गिट्टी फोरेर दैनिकी चलाउन बाध्य भएका छन् । रोल्पामा माओवादी युद्धमा श्रीमान् गुमाएका महिलाको संख्या ३२३ जना रहेको छ । यसैगरी अन्य कारणले श्रीमान् गुमाएका महिलाको संख्या जिल्लामा छ हजार ५०० भन्दा बढी रहेको एकल महिलाको क्षेत्रमा काम गर्दै आएको मानव अधिकार तथा कानुनी सेवा केन्द्र रोल्पाले जानकारी दिएको छ ।

प्रकाशित समय : ११:४० बजे