प्रधानमन्त्रीलाई हातमा लिएर बीआरआई लगायतमा परियोजनामा ऋण बोकाउने र दिन देखाउने योजनामा चीन छ । तर अनुदान दिएमात्रै अपनत्व उठाउने एजेन्डामा दलहरु लगभग एकमत देखिन्छन् । किनकि चीनको ऋण खाएपछि के हुन्छ, विश्वका केही देशको हाल हेर्दा हालत थाहा हुन्छ । तथापी प्रधानमन्त्री चीनमै भएका बेला उठाउनैपर्ने अर्काे विषय हो, चिनियाँ ठेकेदार कम्पनीको मनोमानीले मूल्य चुकाईरहेका नेपाली जनताको पीडा । चिनियाँ ठेकेदार कम्पनीले अलपत्र परेका अर्बाैका केही यस्ता निर्माण आयोजनाहरु छन्, जो बर्षाैदेखि बिजोग अवस्थामा छन् ।

विश्वकै महाशक्ति राष्ट्र चीनले चाहेपछि रातारात कायापलट हुन्छ भन्ने बुझाई नेपालीहरुको छ । सरकारी संयन्त्रमा रहेको यही विश्वासका कारण पनि अधिकांश ठूला आयोजनाहरु चिनियाँ ठेकेदार कम्पनीले पाएका छन् । तर संसारभर तीव्र गतिमा गुणस्तरीय काम गर्ने चिनियाँ ठेकेदारले नेपालमा भने एकपछि अर्काे धोका किन दिइरहेका छन् त ? बाँकी तथ्यमा बुझ्न आवश्यक छ ।

नेपालीहरुका लागि सबैभन्दा गलपासो यतिबेला नारायणगढ–बुटवल सडकखण्ड बनेको छ । यहाँ अहिले दैनिक पाँचलाखको हाराहारीमा यात्रुहरुले यात्रा गर्छन् । यहाँको अवस्था यति खराब छ कि, जोकोहीले यात्रा गर्दा ठूलो सजाय पाएको महसुस गर्छ ।

यसको निर्माण गर्ने जिम्मा चिनियाँ ठेकेदार कम्पनीले लिएको छ । चाइना स्टेट कन्ट्रक्सनले २०७५ चैत ८ गते निर्माणको जिम्मा लिँदै २०७९ साउन २२ मा सक्ने सम्झौता गरेको थियो । तेस्रोपटक म्याद थप भइसक्यो तर निर्माण प्रगति ५० प्रतिशतमात्रै छ । अब फेरि म्याद थप्ने तयारी छ । चाइना स्टेट कन्ट्रक्सनले १६ अर्ब ९९ करोड ५२ लाख ९६ हजार रुपैयाँमा ठेक्का लिएको थियो । निर्माण गर्नुपर्ने दूरी मात्र ११३ किलोमिटर छ । तर ६ बर्ष भयो काम आधामात्रै भएको छ ।

यो चिनियाँ ठेकेदार कम्पनीको घोर असक्षमता हो । त्यसमा समयमै जिम्मेवार बनाएर काम गराउनुपर्ने नेपाल सरकार झनै गैरजिम्मेवार हो । तथापी प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले कात्तिक पहिलो सातामात्रै त्यस क्षेत्रका जनप्रतिनिधिसँग छलफल गर्दै अब ठेक्का तोड्ने चेतावनी दिएका छन् ।

यहीँ चिनियाँ ठेकेदार कम्पनीले निर्माणको जिम्मा पाएको अर्काे आयोजना हो, सिद्धबाबा सुरुङमार्ग निर्माणको काम । २०७८ मा सम्झौता गरेको दुईबर्षपछि मात्रै कम्पनी साइटमा पुग्यो । पाँचबर्षभित्र निर्माण सम्पन्न गर्ने सम्झौता गरेको उसले २०८३ को फागुनमा सक्नुपर्नेछ । तर प्रगतिमात्र २८ प्रतिशत छ । ७ अर्ब ३४ करोडको यो आयोजनामा समेत चित्तबुझ्दो काम भइरहेको छैन । यस्ता धेरै आयोजनामा काम सकिँदैन । तर लागत बढेर आकास छोइसक्छ । पोखरा विमानस्थल २२ अर्ब चिनियाँ ऋणमा बनेको छ । ‘निर्माण सुरु गर्दा लागत ४ अर्ब मात्रै थियो ।,’ नेपाली काँग्रेसका नेता डा. प्रकाशशरण महतले भने, ‘तर सकिँदासम्म २४ अर्ब पुग्याे । ठेक्का लागिसकेपछि पनि अनेक चलखेल गर्छन् । हाम्राे संयन्त्र पनि सानाेतिनाे लाेभमा फस्छ । जसकै बेथिती पाेखरामा देखियाे ।’

अर्काे यस्तै अलपत्र आयोजना हो, चक्रपथ विस्तारको दोस्रो खण्डको निर्माण । कोटेश्वरदेखि कलंकीसम्म झण्डै ६ बर्ष लगाएर २०७५ मा पहिलो खण्डको काम सम्पन्न भएको थियो । कलंकीदेखि बसुन्धरासम्म दोस्रोखण्डको काम तत्काल सुरु भएर यतिबेलासम्म सम्पन्न भइसक्नुपर्ने हो । तर झण्डै ६ अर्ब लागत अनुमान गरिएको आयोजनामा चिनियाँ ढिलासुस्ती कायमै छ । यो सन् २०१८ मै भएको जीटुजी सम्झौता हो । बल्ल २०८१ भदौंमा आएर नेपाल र चीन सरकारका प्रतिनिधिबीच दोस्रोखण्डका लागि हस्ताक्षर भएको छ । नेपाल सरकारले ‘साइट क्लियरेन्स’ अथवा पूर्वतयारीका काम गरिदिने र त्यसपछि चिनियाँ सरकारले निर्माण गर्ने सम्झौता छ । तर पूर्वतयारीकै बहाना बनाएर चीनले साढे ८ किलोमिटरको दोस्रो खण्डको काम अलपत्र छोडेको छ।

त्यसबाहेक यसमा नेपाल सरकार पनि जिम्मेवार छ । चक्रपथसहितका केही स्थानमा व्यक्तिका घर भत्काएर मुआब्जा दिनुपर्नेछ । जुन काम नेपाल सरकारले अहिलेसम्म गरेकै छैन । तर साइट क्लिएर भएको क्षेत्रमा समेत काम नहुँदा चिनियाँ चाहना नभएको रुपमा हेरिएको छ । केही समयअघि मात्रै काम नभएको भन्दै काठमाडौं महानगरका मेयर बालेन साहले भौतिक पूर्वाधारमन्त्री र चिनियाँ राजदूतलाई सडकमा लिएर दबाब दिने काम गरेका थिए ।

अब बुँदागत रुपमै जाऔं । चिनियाँ ठेकेदार कम्पनीले ठेक्का पाएका कुन–कुन आयोजना अलपत्र परेका छन् ?

पोखरा मुग्लिन सडक विस्तार
परियोजनाको लागत : १३ अर्ब ६१ करोड
चिनियाँ ठेकेदार कम्पनी : पोखरा–जामुने खण्डमा यनहुई काइयुयान हाइवे एण्ड ब्रिज कन्ट्रक्सन र मुग्लिन–जामुने खण्डमा चाइना कम्युनिकेशन कन्ट्रक्सन
निर्माण सुरु : २०७७ मा
निर्माण सम्पन्न गर्ने मिति : २०८० सम्म तीनबर्ष
हालको प्रगति : ५० प्रतिशतमात्र

मध्य भोटेकोशी जलविद्युत आयोजना
चिनियाँ निर्माण कम्पनी : क्वाङ्सी हाईड्रोइलेक्ट्रिक
परियोजनाको लागत : १२ अर्ब २८ करोड
निर्माण अवधि : २०७० पुसदेखि पाँचबर्षसम्म
हालसम्मको प्रगति : सम्झौता अवधिको एकबर्षपछि निर्माणको अन्तिम चरणमा

कञ्चनपुर–कमला सडक विस्तार
चिनियाँ ठेकेदार कम्पनी : चाइना रेल्वे
परियोजनाको लागत : १५ अर्ब ६६ करोड
निर्माण अवधि : २०७७ कात्तिकदेखि ४ बर्षसम्म
हालको प्रगति : ५० प्रतिशतमात्र

फास्ट ट्रयाक सुरुङ निर्माण (प्याकेज १)
चिनियाँ ठेकेदार कम्पनी : चाइना स्टेट कन्ट्रक्सन
निर्माण अवधि : २०७८ देखि २०८१ सम्म
हालको प्रगति : ६५ प्रतिशत, गति एकदमै सुस्त

फास्ट ट्रयाक सुरुङ निर्माण (प्याकेज २)
चिनियाँ ठेकेदार कम्पनी : पोली च्याङ्दा
निर्माण अवधि : २०७८ देखि २०८१ सम्म
हालको प्रगति : एकदमै सुस्त

बुटवल–गोरुसिंङे–चन्द्रौटा सडकखण्ड
चिनियाँ ठेकेदार कम्पनी : शान्शी कन्ट्रक्सन इन्जिनियरिङ ग्रुप
निर्माण अवधि : २०८१ देखि २०८४ सम्म
हालको प्रगति : एकदमै सुस्त

रसुवा–टिमुरे सुख्खा बन्दरगाह
चिनियाँ ठेकेदार कम्पनी : तिब्बती फुलि कन्ट्रक्सन
परियोजनाको लागत : डेढ अर्ब
निर्माण अवधि : २०७६ मंसिरदेखि २०७९ सम्म
हालको प्रगति : ६५ प्रतिशत मात्र

दमक औद्योगिक पार्क
चिनियाँ ठेकेदार कम्पनी : लासा इकोनोमिक एण्ड टेक्नोलोजी डेभलपमेन्ट जोन र जिङपिङ जोईन्ट कन्स्ट्रक्सन कम्पनी
परियोजनाको लागत : ६४ अर्ब
निर्माण सम्झौता : २०७६ असोजमा
हालको प्रगति : अलपत्र

त्रिशूली थ्रीबी जलविद्युत् आयोजना
चिनियाँ ठेकेदार कम्पनी : सुइफा एएनएचई ग्रुप
परियोजनाको लागत : ७ अर्ब ४४ करोड
निर्माण सुरु : २०७५ माघमा
हालतको प्रगति : ६६ प्रतिशत । तर निर्माणमा चरम लापरबाही र ढिलाई गरिएपछि २०८० पुसमा ठेक्का तोडिएको ।

यी त मुख्य १२ निर्माण आयोजना हुन्, जो चिनियाँ निर्माण कम्पनीकै कारण समयमा सकिएका छैनन् । नेपालको जलविद्युत्, विमानस्थल, सञ्चार र सडक पूर्वाधार क्षेत्रका धेरै आयोजना चिनियाँ कम्पनीकै हातमा छन् । तर, धेरै संख्या र ठूला परियोजना होल्ड गरेर समयमै नसक्दा नेपालको विकास निर्माण नै प्रभावित बनेको छ । जसबाट आमनागरिकले समेत दुःख पाएका छन् । यो सब हुनुका पछाडी केही सीमित कारण छन् ।

पहिलो कुरा त, सबैभन्दा कम मूल्यको बोलपत्र पेश गर्ने कम्पनीलाई नै छनोट गर्ने सार्वजनिक खरिद ऐनको व्यवस्था छ । चिनियाँ कम्पनीले एकदमै कम मूल्यमा राखेर टेण्डर दर्ता गर्छन् । ठेक्का पाउँछन् । तर समयमै काम गर्दैनन् । कतिपय त जानकारी नै नदिएर देश छोड्छन् । अहिले नेपालका ठूला आयोजनामध्ये ६० प्रतिशतमा चिनियाँको दबदबा छ । अधिकांशको कार्यप्रगति चरम निराशाबाट गुज्रिरहेको छ ।

०००

प्रकाशित समय : ०९:०० बजे